Президент Садыр Жапаров 1-май күнү Ош шаарына келип, илгертен айтылып келаткан маселенин башын ачты. Ал – Ош Эл аралык аэропортун жылдыруу болчу.
Өлкө башчынын маалымат кызматы кабарлагандай, Ош эле эмес, Жалал-Абад шаарына да жаңы аэропорт курулат. Бирок алар качан башталып, качан бүтөөрү, ким куруп, ким башкараары тууралуу маалыматтар ачыкталган жок.
Сунушталып жаткан долбоорго ылайык, аба майдандары эл аралык бардык стандарттарга жана коопсуздук талаптарына жооп берген жаңы тилкелерде курулган толук кандуу аэропорт болуп салынат. Ал эми азыркы аэропорттордун ордуна заманбап көп кабаттуу турак жайлар курула турган болууда. Андагы батирлер жарандарга Мамлекеттик ипотекалык компания аркылуу жеңилдетилген шартта сатылат.
Демек, Ош аэропорту кайсы жерге курулат?
Азыркы «Ош» Эл аралык аэропорту калаадан тогуз чакырым жерде жайгашкан. Анан аймагынын жалпы аянты 168 гектарды түзөт. Ал эми жаңы салынат деген аба майданы Ош облусунун Отуз Адыр айыл өкмөтү менен Мады кыштагынан түндүк-чыгыш тарабындагы Жаңы-Алай айылынын чыгыш жагында жайгашкан 450 гектарлык жер аталууда. Бул аймак Ош шаарынан болжол менен 20-25 км.ди түзөт.
Оштун аэропортун жылдырыш керек деген долбоор Кыргызстан эгемендүүлүк алганга чейин эле кабыл алынганы айтылып келет. Анткени азыркы аба майданы Өзбекстандын чек арасына өтө жакын жайгашып калгандыктан, стратегиялык аймак катары каралып, чек арадан алыстатуу зарылчылыгы туулган дешет. Мындан сырткары, коңшу өлкө да аба майданды чек арадан алыс жылдыруу керектигин айтып, бир нече жолу кат жолдогону айтылып жүрөт. Аэропортту жылдыруу керек деген демилгени колдогондор «Ош» аба майданы жайгашкан азыркы жерде нымдуулук көп болгондуктан, ар дайым туман каптап, учактардын учуп-конуусуна илгертеден бери тоскоолдук жаратып келет деген жүйөнү айтышат.
Чындыгында аба ырайы өзгөрүп, жаан-чачын күчөгөн күндөрү “Ош” аэропорту жүргүнчүлөргө бир нече күн ыңгайсыздык жаратып, учактар коно албай, алды Бишкек шаарындагы “Манас” аэропортуна, арты Өзбекстандын «Анжиян» аэропортторуна конгон учурлар көп катталган. Рейстер жылдырылып, ыңгайсыздык жаралып келгени чындык. Мунун баары туруксуз аба ырайынан кесепетинен болуп жүргөн. Ошондой туман каптап, учактар коно албай калган ушундай кездери Ошто «аэропортту жылдыруу керек»,-деген сөздөр кайра-кайра көтөрүлүп калат.
Бирок аба майданын жылдыруунун зарылчылыгы жок деген пикирдегилер да бар. Аталган аба майданда 43 жыл иштеп, жакында ардактуу эс алууга чыккан Мураталы Акматовду буга чейин кепке тартканыбызда, аэропортту жылдыруунун зарылчылыгы жок экенин төмөндөгүдөй түшүндүрүүгө аракет кылган эле.
Аэропортту жылдыруунун зарылчылыгы жок дегендердин жүйөсү…
«Эгер маселе туманга эле келип такалса, анда аэропорттун категориясын жогорулатып, жакшыртыш керек», — дейт Акматов.
«Мына мисалы, Ошко коно турган учактардын туманда отуруу мүмкүнчүлүгү менен “Манас” аэропортундагы мүмкүнчүлүктү салыштырып көрөлү. Борбордогу аэропорт менимче 3-категорияда. А биздики экинчи категорияда. Ошондо аларда туманда да отура беришет, а бизде “Манастагыдай” туманда отура албай калышы мүмкүн. Анын өзүнүн көрсөткүчтөрү бар, сандар менен. Атайын булактарга кайрылуу керек. Баары бир далилдер менен иш кылган жакшы. Анан туман болуп, 3-4 рейс коно албай калса эле, бул маселени көтөрө бериш болбойт го дейм. Азыр коом өзгөрүп атат. Мисалы, чет мамлекеттердеги аэропорттордо кандай деген каражаттар турат. Тескерисинче ошолорду алып келип коюп, техникалык жактан тейлей турган жабдыктарды жакшыртыш керек дегендерди сөз кылсак жакшы болмок. Туман маселесин ошолор менен эле чечип койсо болот»,-дейт ал.
Буларга кошумчалап, Өзбекстан аэропортту жылдыргыла деген маалымат жалган болушу ыктымал дейт.
«Мен айтып атпайымбы, ушул аэропортто 43 жыл иштесем, ушул аралыкта бир гана жолу Өзбекстандын Анжиян облусунда аскердик окуу-машыгуулар өткөрүлүп калып, эки саатка гана аба мейкиндигин жаап коюшкан. Анда күндүзү болчу, биздин учактар Өзбекстандын аймагы менен эмес, башка курс менен учуп, ошол эле Отуз-Адыр жак менен келип конгон. Анда да бир же эки рейс. Бирок ал эч кандай деле тоскоолдук кылган жок. Кийин кайра ошол жабылууну кайра алып коюшту, болду, эмдигиче учуп атышат. Ал эми аба мейкиндигин пайдалануу боюнча эл аралык келишимдер бар. Ошолорго таянып иштей беришет. Өзбекстан антиптир-мынтиптир деген туура эмес. Ал имиш болушу мүмкүн, мен ага ишенбейм»,-дейт Мураталы Акматов.
Эмне болсо да курулат окшойт…
Коомчулукта «Ош» эл аралык аэропорту жылдырылат деген сөздөр мурдатан бери айтылып келгени менен мындай имиш-имиш сөздөрдөн айырмаланып, реалдуу иш аткарылган эмес. Бирок 2015-жылы КР Өкмөт башчы болуп келген Темир Сариев ушул теманы козгогон. Анткен менен анда да сөз жүзүндө калып кеткен.
Ал эми Сооронбай Жээнбеков өлкө башчы болуп турган убакта бул маселе бир кыйла козголду. Мисалы Кытай менен Түркиядан инвесторлор келип, бир топ сүйлөшүүлөрдү жүргүзүшкөн. Буга Ош облусунун жетекчилери катуу кызыктар болгон.
Кийин Садыр Жапаров бийликке келгенден кийин Ош облусун жетектеп калган Жарасул Абдураимов бул маселеге кызыгып, чет элдик инвесторлор менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөн. Анын ичинен Түркия мамлекети жаңы, заманбап аэропорт курууга кызыктар экенин билдирген. Мындан мурда, кытайлык жеке компания Ош облусуна жаңы аэропорт курууга кызыкдар болуп жаткан, бирок аэропорттун стратегиялык маанилүүлүгүн эске алуу менен сүйлөшүүлөр ийгиликке жеткен эмес. Андыктан Түркия мамлекети менен аэропорт куруу боюнча сүйлөшүү жүрө баштаган.
«Ош» аба майданын Мады аймагына көчүрүү керек деген план болуп, ал активдүү болбосо да талкууланып жатканы менен, азыркы аэропортто реконструкция иштери токтогон эмес. Тагыраагы, учуп жаткандарды узатууга келгендер үчүн күтүү залы кеңейтилип, учуп-конуу тилкелери узартылган сыяктуу көптөгөн жаңылоо иштери улантылган. Бирок сапатсыз курулуштун айынан былтыры аэропорт администрациясын уятка калтырган көрүнүш катталган.
Тактап айтканда, 2022-жылдын 18-майындагы нөшөрлөп жааган жаандын айынан, аэропортунун күтүү залынын шыбынан суу өтүп, анысы урап түшкөн. Анын айынан рейсттер кармалып, ыңгайсыздыктар жаралганы айтылган. Мындан алты жыл башта бул күтүү залын 70 млн сомдон ашык каражатка үч компания реконструкция кылган болчу. Муну менен аталган жерден экинчи жолу суу агып кирди. Ошентип бул ирет да аэропорттун жумушуна коомчулук тарабынан катуу сындар айтылган.
Кошумчалай кетсек, «Ош» эл аралык аба майданы — Кыргызстандагы экинчи чоң аэропорт. Анын имараты 1974-жылы курулган жана анда 900дөн ашык киши иштейт. Аэропорт жумасына 160ка жакын каттам аткарат.
Материалды даярдаган: Асанбек Пазыл
